تب خونریزی دهنده کریمه کنگو
تب خونریزی دهنده کریمه کنگو ، بیماری حاد ویروسی ،خونریزی دهنده ، قابل انتقال از حیوان به انسان است که فرد به دنبال تماس با دام آلوده و خون و ترشحات لاشه دام آلوده، گزش کنه و تماس با خون و ترشحات و نمونه های بافتی بیمار آلوده مبتلا می شود.
ویروس CCHF از گروه آربو ویروس ها ( ویروس منتقله توسط بند پایان ) و خانواده Bvnyaviridae جنس Nairo virus می باشد.اصطلاح آربو ویروسها برای ویروسهایی که به طریقه بیولوژیک توسط بند پای خود و بعد از طی دوره کمون خارجی ( مدت زمانی که لازم است تا بند پا به مرحله آلوده کنندگی برسد ) قادر به انتقال به میزبانهای مستعد دیگر خواهد بود . ویروس نسبت به حرارت ، محیط اسیدی و همچنین کلر حساس می باشد و به راحتی از بین می رود.
تب کریمه کنگو بیماری ویروسی حاد تب دار و خونریزی دهنده ای است که برای اولین بار در ۱۹۴۴ در کریمه اوکرائین شرح داده شد. نام تب خونریزی دهنده از آن زمان برای این بیماری انتخاب گردید .
در سال ۱۹۶۹ معلوم شد عامل بیماری با علائم تب خونریزی دهنده که در کنگو شناسایی شده بود با عامل کریمه یکی است و نام تب خونریزی دهنده کریمه کنگو ، یا Crime Congo Hemorrhagic Fever ویا به اختصار CCHF بر آن گذاشته شد.
جالب توجه اینکه بیماری در حدود سال ۱۱۱۰ میلادی توسط جرجانی پزشک و دانشمند عالیقدر ایرانی در کتاب گنجینه خوارزمشاه به تفصیل توضیح داده شده است.در این کتاب شرح یک بیماری خونریزی دهنده با علائم وجود خون در ادرار ، خونریزی از مقعد ، استفراغ خونی ، خلط خونی ، خونریزی در حفره شکم و خونریزی از لثه ها بوده و ذکر شده است که بند پای کوچکی احتمالاً شپش یا کنه ناقل بیماری می باشد.
عوامل ایجادکننده می تواند ویروس یا باکتری یا انگل یا قارچ باشد.
این بیماریها سه گرفتاری عمده برای بشر ایجاد می کنند.
۱- مشکل بهداشتی با ایجاد بیماری و یا عارضه و معلول کردن فرد و گاهی نیز متأسفانه عامل مرگ انسان شده و گاهی نیز بصورت همه گیر ظاهر می شوند.
۲- اختلال در زنجیره اقتصادی با ایجاد بیماری در حیوانات و کاهش زاد و ولد و تولیدات دامی و کاهش منابع تغذیه ای و صنعتی برای بشر و بهم خوردن زنجیره های داد و ستد بین دولتها.
۳- ایجاد گرفتاری در اقتدار سیاسی و حیثیت جهانی ملت ها و کاهش مراودات بین المللی و اثر بر مبادلات و توریسم یا جهانگردی.
در بیماری تب کریمه کنگو خونریزی دهنده، ۴ ویروس مهم که برای انسان بیمار زا هستند قرار می گیرد. ( بونیاویروس، فلبوویروس، نایروویروس، هانتا ویروس )
این ویروسها عمدتاً بوسیله پشه و در درجه بعد کنه که عامل نایرو ویروس که همان ایجادکننده تب کریمه کنگو است، منتقل می شوند.
۱- در حین ذبح یا قطعه قطعه کردن گوشت حیواناتی ، مانند گاو و گوسفند و بز با ورود خون حیوان از راه زخمها و خراشیدگیهای سطحی و یا خوردن شیر غیر پاستوریزه این حیوانات از طریق گوارشی وارد بدن انسان شده و باعث ابتلا شود.
۲- از طریق گزش کنه های جنس هیالوما این مورد در مناطق آلوده باید بطور مستمر در مراقبت جدی باشد.
۳- در حین مراقبت پزشکی و پرستاری از بیماران که از خون آلوده یا ترشحات بدن آنها و یا تماس با این مواد در مراقبتهای داخل منزل بیماران و سرسوزن آلوده در خونگیران آزمایشگاهی نیز ممکن است رخ دهد بندرت از مادر به فرزند نیز مشاهده شده است.
با ورود ویروس از هریک از روشهای مذکور بداخل بدن انسان دوره کمون یا نهفتگی ۳ تا ۱۲ روز داشته و از هر ۵ نفر آلوده شده ممکن است یک نفر علامت بیماری را پیدا کند ( ۵/۱ ) که میزان مرگ و میر در آنها ۳۰-۱۵ درصد است. البته دوره کمون با گزش کنه کوتاهترین و در خون و سرسوزن آلوده و تماس با نسوج بیماران طولانی ترین است.
در همه سنین و هر جنسی ممکن است بیماری رخ دهد اما با توجه به مشاغل آقایان که بیشتر با حیوانات سرو کار دارند احتمال آن بیشتر خواهد بود و امروزه با تشخیص صحیح و اقدام درمانی و مراقبتی بموقع می توان از عارضه و مرگ و میر و انتشار بیماری به جامعه جلوگیری کرد.
مراحل مختلف بيماري چگونه است؟
بيماري چهار مرحله دارد:
1- دوره كمون: پس از گزش كنه 1 تا 3 روز، حداكثر 9 روز مي‌باشد. پس از تماس با خون و ترشحات و بافت حيوان انسان مبتلا 7-5 روز، حداكثر 2 هفته است.
2- مرحله قبل از خونريزي: بيمار بطور ناگهاني دچار تب، سردرد و درد عضلاني مي‌گردد، ممكن است درد پشت چشم، دل درد، اسهال و استفراغ نيز ايجاد شود.
3- مرحله خونريزي: معمولاً پس از 4 روز بيمار دچار پتشي، پورپورا در پوست و مخاط مي‌شود.
علاوه بر اين ممكن است استفراغ خوني و ملنا كه نشان دهنده خونريزي گوارشي است و خلط خوني، خونريزي از لثه، خون در ادرار، خونريزي از گوش، ملتحمه و هپاتيت نيز ايجاد شود. در موارد شديد بيماري، انعقاد داخل عروقي منتشر (DIC) يا نارسايي يك يا چند عضو اتفاق مي‌افتد.
4- دوره نقاهت: چنانچه بيمار فوت نكند معمولاً پس از 10 روز بتدريج با كمرنگ شدن ضايعات پوستي علائم بيماري برطرف شده و بيمار بهبود مي‌يابد.
شكل مزمن يا عود بيماري وجود ندارد.
در هفته اول بیماری و در مرحله تب می‌توان با نمونه گیری از خون ویروس را جدا کرد همچنین می‌توان ویروس را از نمونه‌های بافتی مثل بافت کبد، طحال، کلیه، غدد لنفاوی جدا کرد.
ویروس را می‌توان در کشت سلولی تهیه شده از بافت کلیه میمون کشت داد و یا توسط آزمایش PCR (Polymerase Chain reaction) اثر ویروس را در نسخه برداری معکوس Reverse Transcriptase مشاهده کرد.
به وسیله آزمایشهای سرمی نیز می‌توان به جستجوی آنتی بادی پرداخت از جمله می‌توان از آزمایشهایی نظیرE LISA، IFA (Immunofluerescense Antibody)، خنثی سازی ,Neutralizing ab CFT Compliment fixation test) ثبوت عناصر مکمل) استفاده کرد. معمولا پس از شش روز IgM قابل اندازه گیری است و تا چهار ماه در خون باقی می‌ماند ولی IgG را تا پنج سال می‌توان در خون بررسی کرد اما در حالتهای فوق حاد و مرگ آور در ابتدای بیماری معمولا هیچگونه آنتی بادی در خون (قبل از شش روز) قابل اندازه گیری نیست بنابراین تشخیص بر پایه جداسازی ویروس از خون و بافتها به روش کشت سلولی و یا تشخیص آنتی ژن ویروس بروشهای IFA, EIA و PCR (polymerase chain reaction) است.
همچنین با اندازهگیری SGOT و SGPT می‌توان به عفونت ویروس در کبد Viral Hepatitis پی برد معمولا در مبتلایان SGOT بالاتر از SGPT است.
روش درمان
1- اقدامات حمایتی : شامل اصلاح آب و الکترولیت ، درمان DIC و جبران حجم داخل عروقی از دست رفته می باشد.
در صورت افت شدید هماتوکریت ترانسفوزیون خون لازم است و در موارد ترمبوسیتوپنی شدید و نشانه خونریزی فعال تجویز پلاک کمک کننده است.
استفاده از تب بر و ضد استفراغ در صورت نیاز مانعی ندارد . از تجویز آسپرین به لحاظ احتمال شدید خونریزی خودداری گردد. کنترل مداوم علائم حیاتی تا پایان وضع بحرانی بیمار ضروری است.
2- درمان ضد ویروس : ریباویرین در درمان مبتلایان تا حدود زیادی موثر است . طول دوره درمان ضد ویروسی ده روز است .ابتدا 30 mg/kg یک جا تجویز می شود.
سپس15mg /kg هر 6 ساعت برای 4 روز 7/5 mg/kg هر 8 ساعت برای 6 روز ادامه میابد . تجویز دارو در اسرع وقت و در شش روز اول بیماری با بهبودی بیشتری همراه بوده است. شکل داروئی موجود دارو شامل قرص های 100 و 200 میلی گرمی ، تزریقی و استنشاقی است.کمیته فنی کشوری ، ریباویرین خوراکی را برای شروع درمان در اکثر یت بیماران توصیه می نمایند ولی در موارد زیر نوع تزریقی با همان دوز خوراکی ترجیح دارد..
- علائم اختلالات سیستم عصبی مثل تشنج ، کما، اختلالات رفتاری و علائم لترالیزه
- علائم اختلالات شدید متابولیک مانند اسیدوز، دهیدراتاسیون شدید، هیپوتاسیون یا استفراغ های شدید
- علائمی که با پیش آگهی بدتری همراه است مانند: ترمبوستیوپنی کمتر ازصدهزار در سه روز اول بیماری یا کمتر از 20000 در هر زمان دیگر ، هموگلوبین کمتر از 7 گرم در دسیس لیتر و علائم DIC
- نارسایی کبدی ، نارسایی ریوی و ادم ریه
توجه : به خاطر تراتوژیون بودن دارو مصرف آن در خانمهای باردار فقط در صورت وجود تهدید جان مادر بلا مانع است.
روشهاي پيشگيري از ابتلاء به تب خونريزي دهنده كريمه كنگو:
- ذبح دامها در كشتارگاهها.
- استفاده از وسايل ايمني شامل: كلاه، عينك، ماسك، روپوش، پيش‌بند پلاستيكي، دستكش و چكمه در هنگام ذبح دام.
- حفاظت فردي جهت جلوگيري از گزش كنه شامل: استفاده از پيراهن آستين بلند، شلوار بلند، چكمه و دستكش در هنگام تماس با دام و تعويض لباس، چكمه و دستكش پس از تماس بادام و شستشوي آنها.
- عدم جداسازي كنه با دست بدون دستكش از بدن دام.
- استفاده از وسايل ايمني در هنگام تماس با موارد مشكوك تب خونريزي دهنده كريمه كنگو بخصوص اگر بيمار دچار خونريزي شده باشد. شامل: كلاه، عينك، ماسك، گان، پيش‌بند پلاستيكي، دستكش و چكمه يا روكفشي. همه افرادي كه به اتاق بيمار رفت و آمد دارند شامل: پرستار، پزشك، خدمتكاران و ملاقات كنندگان بايد از وسايل ايمني استفاده نمايند.